De cijfers liegen niet
Bezuinigingen raken het Nederlandse hoger onderwijs hard. Ook het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek staan financieel onder druk. Recente cijfers en ontslagronden zijn veelzeggend.
Door Robert Heeg
Vorig najaar meldden we al dat tien van de veertien Nederlandse universiteiten er financieel slecht voor staan. Dit bleek uit onderzoek van accountancykantoor EY. In 2023 leden de universiteiten samen een verlies van meer dan 100 miljoen euro, en voor 2024 zou dat ruim verdubbelen. Doordat het kabinet besloot om 1,1 miljard euro te bezuinigen op onderwijs, waarvan ruim 500 miljoen op het hoger onderwijs en wetenschap, zijn de toekomstperspectieven nog bleker geworden. Er wordt bijvoorbeeld gekort op stimuleringsbeurzen en fondsen voor onderzoek en wetenschap.
Dreigende sloop
De bezuinigingen raken vele facetten rond het onderwijs, zo laten diverse rapporten en studies zien. De AOb, met ruim 85.000 leden de grootste onderwijsvakbond, spreekt van de ‘dreigende sloop van het hoger onderwijs’ en organiseert estafettestakingen. Volgens de bond kampt met name het hbo met dalende studentenaantallen. Het aantal hbo-studenten daalt naar verwachting van 459.700 in 2024 naar 409.500 in 2030, blijkt uit een referentieraming van OCW. De sector raakt verder in het nauw doordat de middelen van het Nationaal Programma Onderwijs aflopen.
Wetenschappelijk onderwijs
Ook staat het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek financieel onder druk. De AOb citeert PwC-onderzoekdat in 2021 berekende dat er structureel 600 miljoen en incidenteel 300 miljoen nodig is om de kwaliteit van het wetenschappelijk onderwijs en onderzoek op peil te houden. De bezuiniging op startersbeurzen en het stopzetten van de stimuleringsbeurzen heeft volgens de AOb onmiddellijk een negatief effect op de hoeveelheid fundamenteel onderzoek en vergroot de werk- en aanvraagdruk van onderzoekers.
Ontslagen
De gevolgen van de bezuinigingen laten zich nu al zien. Diverse instellingen in het hoger onderwijs hebben ontslagrondes aangekondigd, waaronder de Roosevelt Academy in Middelburg. De Universiteit Twente (UT) ontsloeg vorige maand 46 medewerkers van de faculteit Technische Natuurwetenschappen en bij de Open Universiteit in Heerlen moeten dit jaar waarschijnlijk 65 mensen weg, kondigde het bestuur in februari aan. Ook de Universiteit Utrecht (UU) moet dit jaar nog 35 miljoen euro bezuinigen, maar tracht dat te doen zonder gedwongen ontslagen.
Onderzoeksprojecten
De bezuinigingen raken de opleidingsinstituten niet alleen rechtstreeks maar ook via een omweg. Zo betekent volgens Erasmus Magazine de verlaging van het budget op ontwikkelingshulp – van 6,3 naar 3,9 miljard euro – dat talloze onderwijs- en onderzoeksprojecten verdwijnen. Onder meer het Institute of Social Studies (ISS) van de Erasmus Universiteit voelt de gevolgen. Binnen de begroting voor ontwikkelingshulp was het onderwijsbudget jaarlijks zo’n 70 miljoen euro. Doordat dit geld verdwijnt, komt er ook geen langjarig beroeps- en hoger onderwijsprogramma in Afrika, belooft PVV-minister van Buitenlandse Zaken Reinette Klever. Het verdwijnen van deze beurzen heeft onder meer gevolgen voor het ISS, waar veel studenten uit ontwikkelingslanden naartoe kwamen. Volgens Erasmus Magazine halveert het aantal studenten er van zo’n 150 naar 75.
10.000 professionals
Ook het Orange Knowledge Programme (OKP) van Nuffic (de Nederlandse organisatie voor internationalisering in onderwijs) moest het veld ruimen. Dit wereldwijd capaciteitsopbouwprogramma van 260 miljoen euro was gericht op het versterken van professionals en organisaties door middel van onderwijs en training. Dit programma, gebaseerd op het Nederlandse ontwikkelingssamenwerkingsbeleid, werd van 2017 tot en met 2023 uitgevoerd in 55 landen. Meer dan 10.000 professionals studeerden met een OKP-beurs. Er werden ruim 500 op maat gemaakte trainingen gegeven en 65 institutionele samenwerkingsprojecten uitgevoerd. Vorig jaar voerde Nuffic nog een tracerstudie uit om de effecten te meten van de Orange Knowledge Scholarships op professionele ontwikkeling en organisatieversterking in de partnerlanden.
Benchmark
Volgens de jongste PwC Benchmark Universiteiten, die vorige maand werd gepubliceerd, ziet het hoger onderwijs zich naast de bezuinigingen ook geconfronteerd met structurele financiële uitdagingen voortkomend uit onzekerheid over (internationale) studentenaantallen en de omgang met private activiteiten binnen de universiteit. Bijsturingsprogramma’s zijn volgens PwC nodig om de financiële gezondheid te verbeteren.