Onafhankelijk onderzoek is cruciaal voor goed beleid, transparantie en democratie. Maar het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) neemt steeds vaker grote onderzoeksopdrachten aan die ook door private onderzoeksbureaus kunnen worden uitgevoerd. Dat verstoort de markt en bedreigt de diversiteit en innovatie in de onderzoekssector.
Het probleem
Het CBS heeft een belangrijke publieke taak: het verzamelen en publiceren van statistieken voor Nederland. Toch laten de huidige regels — de Regeling werkzaamheden derden en de Beleidsregel taakuitoefening — formeel ruimte voor inbesteding van opdrachten die daarbuiten vallen.
Gevolg: marktpartijen worden verdrongen en het speelveld raakt uit balans. Hoewel er weinig formele klachten zijn, laten recente voorbeelden zien dat het probleem structureel is. Een duidelijk voorbeeld is de inbesteding van het Continu Onderzoek Burgerperspectieven (COB), een opdracht die voorheen door private bureaus werd uitgevoerd. Het oorspronkelijke doel van de regels — marktverstoring voorkomen — komt zo onder druk te staan.
De oplossing
Om een eerlijke, innovatieve onderzoeksmarkt te beschermen en onafhankelijk statistisch onderzoek te behouden, is actie nodig:
- Strikte toetsing vooraf
Volg het advies van Noé van Hulst: laat grote, meerjarige opdrachten alleen bij het CBS landen na expliciete goedkeuring op DG- of SG-niveau. Toets kleinere opdrachten op aansluiting bij de wettelijke kerntaken van het CBS en leg deze toetsing vast in regelgeving of departementale richtlijnen. - Markt waar het kan
Stimuleer een gezond onderzoekslandschap. Respecteer het subsidiariteitsbeginsel: laat statistische opdrachten zoveel mogelijk via open marktuitvraag verlopen. Waarborg toegang tot relevante data voor álle gecertificeerde onderzoeksbureaus, zodat toegang tot CBS-data geen motief is voor inbesteding. - Structurele monitoring en overleg
Voer structurele monitoring en dialoog in. Stel een netwerk van CBS-coördinatoren in binnen departementen om toetsing en afstemming te borgen. Organiseer regelmatig overleg tussen CBS, departementen en marktpartijen over rolverdeling, toetspunten en transparantie. Informeer de Tweede Kamer periodiek over de toepassing van de regels en de uitkomsten van de toetsing.
Waarom dit jou raakt
Als het CBS zonder duidelijke grenzen opdrachten kan binnenhalen, verdwijnt gezonde concurrentie en daarmee de prikkel tot innovatie. Minder diversiteit in onderzoek betekent minder invalshoeken, minder onafhankelijkheid en uiteindelijk minder betrouwbare inzichten voor beleid, bedrijven en burgers.
Zonder heldere spelregels voor het CBS staat de toekomst van een diverse, onafhankelijke en innovatieve onderzoeksmarkt in Nederland op het spel.
