Nederlandse universiteiten hebben het financieel moeilijk. Hoe is dat in vergelijkbare landen? We maken een rondje langs de Europese buren.
Door Robert Heeg
Tien van de veertien Nederlandse universiteiten staan er financieel niet goed voor, zo bleek uit onderzoek van accountancykantoor EY dit najaar. Vorig jaar draaiden de universiteiten gezamenlijk een verlies van ruim 100 miljoen euro, dit jaar verdubbelt dat ruim. De voorgenomen bezuinigingen van het kabinet maken het de universiteiten nog moeilijker. Hoe is dat in de ons omringende landen? Een overzicht…
België: strakke broekriem
In België staan zowel Franstalige als Nederlandstalige universiteiten onder druk door stijgende studentenaantallen en ontoereikende overheidsfinanciering. De inkomsten uit collegegelden zijn laag in vergelijking met andere Europese landen (mede hierom studeerden zo’n 4500 Nederlandse studenten in 2021 in België), en universiteiten pleiten voor gematigde verhogingen. Volgens het onafhankelijke studentenblad Veto klaagden zowat alle universiteiten en hogescholen in Vlaanderen de voorbije jaren over een tekort aan middelen. De covidcrisis en de daaropvolgende financiële en energiecrisis hebben de situatie nog verergerd. ‘Bij veel instellingen staat de broekriem strak’, aldus Veto.
Van de Vlaamse politiek verwacht het hoger onderwijs de komende tijd weinig hulp. Integendeel, net als in Nederland overweegt de regering de instroom van internationale studenten in het hoger onderwijs af te remmen. De financiering voor instellingen zou niet meer stijgen zodra de groep niet-Europese studenten groter wordt dan 2 procent van het totaal. De universiteiten wijzen echter op onderzoek in opdracht van de Vlaamse Universiteiten en Hogescholen Raad (VLUHR) en de Vlaamse Adviesraad voor Innoveren en Ondernemen (VARIO) dat aantoonde dat een internationale student meer baten dan kosten oplevert. Velen blijven na hun studies immers een tijd in België werken.
Duitsland: miljarden aan onderzoek
Door demografische ontwikkelingen liep het aantal Duitse eerstejaars de afgelopen jaren onafgebroken terug. Dit werd gecompenseerd door het aantal internationale studenten, dat tussen 2011 en 2022 met 39 procent steeg. Op een totale studentenpopulatie van 2,8 miljoen telt Duitsland bijna een half miljoenbuitenlandse studenten in het hoger onderwijs; 65 procent van hen zegt na de studie te willen blijven. Volgens het CHE Centrum für Hochschulentwicklung stabiliseert het aantal eerstejaars zich de komende tijd, maar stijgen doet het niet. Wat wel fors toeneemt is het studieaanbod; liefst 23.000 richtingen zijn er momenteel beschikbaar, een record. De afgelopen vijf jaar kwamen er jaarlijks 500 bij. De grootste toename was er bij particuliere universiteiten en in gezondheidswetenschappen; de laatste categorie zag tussen 2019 en 2024een toename van 32 procent.
Vooral onderzoek-intensieve universiteiten ervaren budgettaire knelpunten. Het hoger onderwijs spendeerde in 2021 liefst 20,6 miljard euro uit aan onderzoek en ontwikkeling; 3,5 procent meer dan het jaar ervoor en 52,8 procent meer dan 10 jaar eerder. Er is echter onzekerheid over toekomstige overheidsinvesteringen. De Deutscher Akademischer Austauschdienst (DAAD) waarschuwt dat geplande bezuinigingen van 13 miljoen euro in 2025 haar vermogen beperkt om beurzen toe te kennen aan buitenlandse studenten en internationale partnerschappen te ondersteunen. Volgens DAAD-woordvoerder Michael Flacke zou de ontwerpbegroting een signaal afgeven aan de rest van de wereld dat Duitsland zijn academische uitwisselingsactiviteiten vermindert in een tijd van wereldwijde crisis.
Groot-Brittannië: nog maar 100 dagen?
Door een combinatie van hoge inflatie, bevroren collegegelden en dalende studentenaantallen draaien veel Britse universiteiten met verlies, aldus nieuwsmagazine The Week. Toezichthouder Office for Students (OfS) waarschuwde recentelijk in een rapport dat zo’n 72 procent van de Engelse universiteiten volgend jaar begrotingstekorten kan hebben. In het afgelopen academische jaar had een derde van de circa 150 Britse instellingen voor hoger onderwijs slechts genoeg reserve om nog 100 dagen te draaien. Een handvol zou op het punt staat failliet te gaan. Meer dan 70 Britse universiteiten hebben ontslagen, cursussluitingen en andere vormen van herstructurering aangekondigd.
Het totale inkomen van de Britse aanbieders van hoger onderwijs bedroeg in 2022/23 ongeveer 50 miljard pond (ruim 60 miljard euro). Hiervan was zo’n 52 procent afkomstig van collegegeld (waarvan 43 procent werd betaald door internationale studenten); 14 procent was afkomstig van onderzoeksubsidies (van overheidsinstanties en liefdadigheidsinstellingen); en 12 procent kwam van directe overheidsfinanciering. Andere bronnen van inkomsten zijn donaties en schenkingen. De voornaamste reden voor de krapte is dat het collegegeld nooit meesteeg met de inflatie. Minister van Onderwijs Bridget Phillipson kondigde daarom voor het eerst in acht jaar een verhoging van het collegegeld in Engeland aan ‘om de universiteitsfinanciën te stabiliseren.’ Volgens het Institute for Fiscal Studies gaat die verhoging de universiteiten 390 miljoen pond per jaar opleveren; te weinig om alle problemen op te lossen. Toch gelooft de Financial Times niet dat grote onderwijsinstellingen gaan omvallen: ‘Net als de banken zijn universiteiten too big to fail.’