Donkere dagen voor de biologische klok
Afgelopen weekend ging de wintertijd weer in. De klok verzetten is al jaren een punt van onderzoeken en politieke discussies, mede omdat het gezondheidsklachten zou veroorzaken. Wat zeggen de onderzoeken?
Door Robert Heeg
Vanaf deze week is het ’s ochtends weer een uur eerder licht en ’s avonds eerder donker. Dat doet iets met onze biologische klok en de een voelt dat meer dan de ander. Sommigen ervaren een winterdip die kan leiden tot vervelende klachten of seizoensgebonden depressie (seasonal affective disorder: SAD). Volgens het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG) hebben ongeveer 3 op de 100 Nederlanders er last van. Het komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen en het is niet leeftijdgebonden.
Biologische klok
De verminderde blootstelling aan natuurlijk daglicht is medeveroorzaker van de verstoorde biologische klok. De daardoor afgenomen productie van belangrijke neurotransmitters zoals melatonine en ‘gelukshormoon’ serotonine kan leiden tot een winterdepressie. Die brengt symptomen mee als vermoeidheid, lusteloosheid, slaapproblemen, een verstoord het dag-nachtritme, irritaties, somberheid en concentratieproblemen. Overigens beperkt deze verstoring zich niet tot de winter; er zijn ook mensen met een zomerdepressie, al krijgt volgens Psyned slechts 0,1 procent van de Nederlanders hiermee te maken.
Verstoord eetpatroon
Veel mensen zouden zich tijdens een winterdepressie proberen te troosten met zoete en slechte snacks. Ook de Amerikaanse North Carolina State University stelt vast dat de klokverschuivingen ons eetpatroon beïnvloedt, maar dan juist in de zomer. Eerder dit jaar publiceerde de universiteit een studie in de Journal of Marketing waaruit blijkt dat bij de start van de zomertijd de verkoop van voorverpakte, veelal ongezonde snacks stijgt, en dan met name in de avonden en op bewolkte dagen. Ook zouden mensen minder vaak naar de sportschool gaan als de zomertijd begint. Analyses van social media suggereren dat miljoenen de verandering als verstorend ervaren. De universiteit adviseert overheden en bedrijven om consumenten beter te ondersteunen bij aanvang van de zomertijd.
Hartinfarcten
Een Italiaans onderzoek gaat verder: de uurverandering zou de kans op hartinfarcten licht doen stijgen. De literatuurstudie bij meer dan 115.000 deelnemers laat een stijging zien van het aantal hartinfarcten: twee weken na de uurverandering steeg het aantal met 3 procent. Opvallend genoeg kwamen hartinfarcten 5 procent vaker voor in de lente en was er geen stijging in de herfst. Verschillen in het aantal hartinfarcten tussen geslachten en leeftijden zagen de onderzoekers niet. Een van de betrokken slaapexperts noemt de klok vooruitzetten ‘even slecht als elke dag fastfood eten’. Deze vergelijking tussen uurwisselingen en fastfood is verder niet onderzocht, maar werd wel gretig geciteerd in bepaalde media.
Verkeersongelukken
Een rapport dat het ook goed doet in de media is dat van Vias. Het Belgische verkeersinstituut rapporteerde onlangs dat in de periode na het ingaan van de wintertijd, er liefst 77 procent meer dode of zwaargewonde voetgangers zijn te betreuren in het verkeer. Dit omdat we nog moeten wennen aan de vroeg invallende duisternis. De Nederlandse Onderzoeksinstantie Smart Traffic Accident Reporting zou tien jaar geleden soortgelijke cijfers laten zien.
Liever wintertijd
Vanwege alle verstoringen pleit de British Sleep Society voor het aanhouden van de wintertijd door het gehele jaar; dit zou veel gezonder zijn vanwege de beschikbaarheid van natuurlijk daglicht in de ochtend. In de aanloop naar de wintertijd van afgelopen weekend, publiceerde de society wetenschappelijk onderzoek waaruit blijkt dat ons circadiaanse ritme en slaapgezondheid negatief worden beïnvloed door het verzetten van de klok. Met name de zomertijd zou nadelige gevolgen hebben. Het vroegere ochtendlicht tijdens de wintertijd zou helpen voorkomen dat onze biologische klok wordt vertraagd. Ook het RIVM noemt het gunstig voor de volksgezondheid als we in Nederland het hele jaar door de standaardtijd (wintertijd) zouden instellen. De vroegere zonsopkomst zou beter aansluiten bij het bioritme van de mens, zou blijken uit eigen internationaal literatuuronderzoek, waarbij werd gekeken naar verschillende slaap- en gezondheidsaspecten.
Europese enquête
Het leek er even op dat beleidsmakers naar bovenstaande zouden luisteren. In 2018 voerde de Europese Commissie een groot bevolkingsonderzoek uit. Liefst 5 miljoen mensen vulden de vragenlijst in; de meest ingevulde enquête die de Commissie ooit hield. Het waren er zelfs zoveel dat de site plat lag. Meer dan 80 procent van de deelnemers wilde het hele jaar door de huidige zomertijd tijd blijven hanteren. Maar ondanks dat het kennelijk een belangrijk thema is voor de Europeanen, werd het plan in 2021 in de ijskast gezet; verschillende landen willen eerst de effecten van zo’n maatregel beter onderzoeken.